سرقت ادبی چیست؟

سرقت ادبی یکی از آن دست کلاهبرداری‌هایی است که سابقه آن به قدمت نگارش و ارائه مطالب ارزشمند است. هر زمان که صحبت از ارائه مطالبی درخور توجه و باکیفیت در میان بوده است، همواره افرادی نیز وجود داشته‌ اند که تلاش کرده اند ارزش‌های مادی و معنوی آن آثار را مصادره کنند.

طبق تعاریف جهانی، سرقت ادبی یا پلیجریزم (plagiarism) به عملی غیراخلاقی و غیرقانونی گفته می‌شود که در آن فرد بدون رعایت حقوق صاحب اثر، آن را به نفع خود چاپ کرده یا به هر نحوی مورد بهره‌برداری قرار می‌دهد. در طول مقاله پیش‌رو، قصد داریم که شما را با جنبه‌های مختلف سرقت ادبی آشنا کنیم. با مطالعه موضوعات زیر همراه ما باشید:

اهمیت سرقت ادبی

آیا هر نوع برداشتی سرقت ادبی است؟

اقسام سرقت ادبی

سرقت ادبی به‌ شیوه آنلاین

پیشگیری از سرقت علمی و ادبی

سرقت ادبی و اهمیت توجه به آن!

اگرچه در ظاهر ممکن است این امر تنها غیراخلاقی به‌نظر بیاید، جهت حفظ منافع مادی و معنوی صاحبان اثر در جوامع، سازمان‌های احقاق حقوق مدنی قوانینی را تصویب کرده‌اند که با چنین افرادی همچون سارقان مال غیر برخورد انتظامی شود. در این صورت، افرادی که اقدام به سرقت ادبی می‌کنند، باید در انتظار عواقب آن نیز باشند.

چرا با این مساله، قاطعانه برخورد می‌شود؟!

این نوع از سرقت و کلاهبرداری نه تنها به افراد صاحب اثر صدمات مادی وارد می‌سازد، بلکه موجب از بین رفتن صداقت در جامعه علمی نیز می شود. اگر برخورد مناسبی با سرقت ادبی صورت نگیرد، صداقت، دانش محوری، توجه و احترام به تجربه و مهارت‌های دیگران در کوتاه‌ترین زمان ممکن جای خود را به بنگاه‌ها و واسطه‌گرانی می‌دهد که به فکر کسب سود و درآمد بیشتر از این راه هستند. در نتیجه، افراد در جوامع علمی دچار سردرگمی شده و قادر نخواهند بود اصالت یا عدم اصالت آثار و توانایی های علمی را در موسسات و انجمن‌های مختلف از جمله دانشگاه‌ها تشخیص دهند.

سرقت ادبی دقیقاً به چه اقدامی گفته می‌شود؟

با توجه به اهمیت این موضوع، ممکن ‌است برای برخی افراد این ابهام به وجود آید: آیا امکان استفاده از مطالب، نوشته‌ها و اطلاعات علمی و فنی سایر افراد وجود ندارد؟

در پاسخ به سوال مطرح‌شده باید گفت که عدم استفاده از منابع و اطلاعات سایر افراد صاحب نظر، مخصوصاً در امور دانشگاهی و کارهای تحقیقاتی، عملاً غیرممکن است. حتی اگر شما قصد ابداع و نوآوری در حوزه خاصی را نیز داشته باشید، مطالب منتشر شده توسط دیگران، ارتباطات مناسبی را جهت اعتباربخشی به مقاله شما فراهم می‌کند. بنابراین، افراد فعال در مجامع علمی ناگزیر هستند از اطلاعات منتشرشده سایرین استفاده کنند.

این برداشت تا زمانی‌که با درج نام و حفظ حقوق مادی و معنوی صاحبان اثر همراه باشد در دسته‌بندی سرقت ادبی قرار نمی‌گیرد. ذکر نام صاحب اثر در برخی موارد حتی سبب افزایش اعتبار و ارزش مقالات و پروژه‌های علمی نیز می‌شود. در حقیقت، سرقت ادبی مقاله یا پلیجریزم به برداشت آزاد و بدون درج صاحب اثر اطلاق می‌شود.

سرقت ادبی مربوط به چه نوع اطلاعاتی است؟

برخی افراد تصور می‌کنند که سرقت ادبی مقاله تنها مربوط به مواردی نظیر متون و اطلاعات مکتوب می‌شود. این در حالی‌است که هر نوع اطلاعات و مهارتی که به نام یک شخص حقیقی یا حقوقی ثبت شده‌ باشد دارای حقوق مادی و معنوی متعلق به همان شخص است.

درنتیجه، اگر افراد بنا به دلایل مختلف، قصد سو استفاده از دانش و علوم دیگران اعم از محتوای متنی، تصویری، ویدئویی و غیره را داشته باشند متخلف محسوب می‌شوند.

انواع و اقسام سرقت ادبی در یک نگاه!

به ‌طور کلی سرقت ادبی دارای دو دسته اصلی عمدی و غیرعمد است. ذکر این مطلب ضرورت دارد که حتی در مواردی که فرد با ناآگاهی کپی‌برداری غیرقانونی کرده باشد نیز متخلف شناخته خواهد بود. بنابراین، شناخت نمونه‌های مختلف سرقت ادبی و رعایت نکات در طول نگارش مقالات علمی از ضروریات محسوب می‌شود. این نمونه‌ها شامل موارد زیر است:

پارافریز کردن بدون ذکر منبع

استفاده از ایده دیگران

کپی برداری از مقالات قدیمی خود

سرقت ادبی موزاییکی

خرید مقالات علمی

درج استنادات و مساعدت‌های نادرست یا ناقص

در ادامه به بررسی تفصیلی این عناوین خواهیم پرداخت تا درک درستی از سرقت ادبی در مقالات علمی داشته باشید.

پارافریز کردن بدون ذکر منبع؛ گناهی نابخشودنی

این نوع از سرقت ادبی در دسته عمدی قرار می‌گیرد، زیرا فرد آگاهانه تصمیم می گیرد نوشتار و اطلاعات دیگران را بدون ذکر منبع مصادره کند. در این صورت، فرد به تغییر کلمات و اصطلاحات مقالات ‌پرداخته و آن‌ها را با برخی عبارات و کلمات مشابه جایگزین می‌کند. این درحالی‌است که ساختار اصلی مقاله مبدا حفظ شده، ولی عنوان آن در لیست منابع قید نشده است.

چنین فرآیندی عمدتاً در قالب‌های دانشگاهی و آکادمیک رخ می‌دهد. فرد خاطی تلاش می‌کند که بدون زحمت و با بهره‌برداری از مطالب علمی دیگران به نتیجه برسد. اگرچه خاطیان تصور می‌کنند که احتمال پی‌بردن به کپی‌برداری وجود ندارد، این نوع از سرقت ادبی به آسانی قابل شناسایی است.

استفاده از ایده های دیگران؛ نمونه‌ مدرن سرقت ادبی

استفاده از ایده های سایر محققان نمونه مدرنی از سرقت ادبی است که در بسیاری از مقالات، کتب و پروژه‌های دانشگاهی اتفاق می‌افتد. در این‌ روش، ایده‌های اصلی و نوآوری‌های فردی به سرقت رفته و در مقالات و کتب دیگر طوری به کار می‌روند که گویی ایده و خلاقیت مذکور از آن فرد خاطی است.

این شکل از سرقت ادبی کاملاً عمدی است. امروزه و با در دسترس بودن اینترنت، چنین مساله‌ای به‌شدت رواج یافته و قاتل روح علمی مجامع آکادمیک شده‌ است. پیگیری و آگاهی از سرقت ادبی یا پلیجریزم در این مورد خاص نیز برای صاحب نظران و مدرسان دانشگاهی امری ساده است. در واقع، آن‌ها ابزارهایی برای کشف این نوع تقلب ها در اختیار دارند.

دانش منتشرشده‌، دیگر متعلق به شما نیست!

یکی از نکاتی که عمده دانشجویان از آن آگاهی ندارند این است که استفاده از اطلاعات و دانش منتشرشده توسط خود آن‌ها نیز بدون درج نام و نوع مقاله، سرقت ادبی محسوب می‌شود.

گاه ممکن ‌است که دانشجو در طول مقاله فعلی خود از قسمتی از مقاله‌های منتشر شده خود در گذشته استفاده کند، بدون آنکه به آن ارجاع بدهد. این نیز نوعی از سرقت ادبی قلمداد می شود.

در واقع، اصول کار در دانشگاه‌ها و مجامع آکادمیک به این صورت است که شما امکان استفاده از یک محتوا و دانش علمی را در چند اثر یا مقاله ندارید! حفظ نام و نوع مقاله نیز از ضروریات محسوب می‌شود. بنابراین، اگر قصد ارائه مقالات جدیدی دارید، تنها قادر هستید که از اطلاعات گذشته به‌عنوان پایه و اساس مهارت‌های امروزی استفاده کنید.

سرقت‌های موزاییکی؛ در کمین جوامع علمی!

در نمونه موزاییکی، کلاهبرداری و سرقت به‌صورت کلمه به کلمه انجام می‌شود. فرد با حفظ ایده‌ها و خط فکری نویسنده اصلی در طول مقاله، تلاش می‌کند که با جایگزین ‌کردن اصطلاحات و کلمات، مقاله را از آن خود کرده و به منافع معنوی و مادی آن دست یابد.

عمدتاً دانشجویان و محصلان از روش مذکور در جعل مقالات استفاده می‌کنند. در واقع، آن‌ها با به ‌کارگیری کلمات جدید سعی دارند که هویت اصلی نویسنده اثر را بپوشانند و اساتید دانشگاهی و صاحب نظران این حوزه را فریب دهند. اگرچه در پاره ای از موارد، چنین اتفاقی به‌صورت ناخواسته و غیرعمد صورت می‌گیرد، در اغلب موارد فرد با آگاهی کامل دست به چنین اقدامی می‌زند.

توجه داشته باشید که به‌کارگیری این نمونه از سرقت ادبی نیز کاملاً قابل شناسایی است زیرا اساتید دانشگاهی آگاهی کاملی از سطح دانش و مهارت‌ دانشجویان و محصلان خود دارند. هرگونه اغراق در نوع استدلال‌ها و ایده‌ها کار را جهت شناسایی تقلب و سرقت ادبی آسان می‌کند.

خرید مقالات علمی؛ غده سرطانی دانشگاهی

امروزه، بازار خرید و فروش انواع مقالات و پایان‌نامه‌های علمی داغ است! اگرچه این مساله به‌ آسانی و به ‌وفور رخ می‌دهد، لازم به ذکر است که در صورت ثابت شدن چنین تخلفی، فرد با شدیدترین مجازات‌ها جریمه خواهد شد. اخراج از دانشگاه، از دست دادن عنوان و مدرک تحصیلی تنها چند مورد از کمترین جریمه‌هایی است که برای چنین افرادی در نظر گرفته می‌شود.

استفاده از دانش و مهارت‌های دیگران بدون ذکر منبع به هر نحوی که باشد جز دسته‌بندی سرقت ادبی قرار می‌گیرد و مستوجب مجازات‌های سنگینی است. وجود چنین بازار سیاهی نه‌تنها صداقت را در جوامع علمی لکه‌دار می‌کند، بلکه اعتبار بسیاری از مقالات را نیز زیر سوال می‌برد.

در اعلام مشخصات مراجع به کار رفته دقیق باشید

گاه شما به‌عنوان یک دانشجو قصد سرقت ادبی نداشته و به منابع به کار رفته در مقاله نیز ارجاع داده اید. تا این‌جای کار ایرادی متوجه شما نیست. اما باید دقیق و آگاه باشید؛ در صورتی‌که ارجاع صحیحی را به اسناد و مقالات مورد استفاده در طول نگارش مقاله نداده باشید، مرتکب نوعی سرقت ادبی یا پلیجریزم شده‌اید.

به‌عنوان مثال، ممکن‌ است که منابع شما دارای بیش از یک نویسنده باشد و شما در مراجع خود تنها به نام یکی از نویسندگان کفایت کرده ‌باشید. اگرچه به گمان شما هیچ کار غیراخلاقی صورت نگرفته ‌است، از نظر مراجع ذی‌ربط، این امر یک تخلف محسوب شده و ممکن‌ است با شما به‌عنوان یک سارق ادبی برخورد شود.

سرقت ادبی آنلاین

با وجود دسترسی آسان به اینترنت در تمام سطوح جامعه، تخلفات و کلاهبرداری‌ها نیز شکل مدرنی به خود گرفته‌ است. این ابزار قدرتمند، به همان اندازه که تاثیرات مثبتی در جوامع علمی داشته، راه‌های تخلف گوناگونی را نیز ایجاد کرده ‌است.

امروزه، دستیابی به انواع مقالات علمی منتشرشده در جهان در کمتر از یک ثانیه امکان‌پذیر است. بنابراین، فرصتی در اختیار افراد سودجو قرار گرفته که به شیوه‌های مختلفی از محتوای مقالات، بدون درج نام نویسنده، سو استفاده کنند.

وجود یک بستر پرسرعت و حرفه‌ای مانند اینترنت برای برخی دانشجوبان این شبهه را ایجاد کرده است که می توانند بدون زحمت و تلاش به نتایج مطلوبی در دانشگاه و سایر کرسی‌های علمی دست یابند.

وسوسه دریافت نتایج بهتر سبب شده ‌که روز به روز بر تعداد افرادی که دچار سرقت ادبی یا پلیجریزم می‌شوند افزوده شود.

پیشگیری از سرقت ادبی بهتر از مجازات است!

اگرچه جلوگیری از بروز سرقت ادبی مستلزم پایبند بودن دانشجویان به اخلاقیات و تکیه آنان بر دانش اکتسابی است، پیگیری مراکز علمی و وضع قوانین سخت‌گیرانه همچون اخراج از دانشگاه، ابطال مدارک دانشگاهی و غیره نیز کمک موثری در این زمینه کرده ‌است. از طرفی، وجود برخی نرم‌افزارها به اساتید دانشگاه‌ها و مراکز علمی امکان داده ‌است که به شکلی آسان و حرفه‌ای، مقالات اصیل را از مقالات حاصل از سرقت ادبی تشخیص داده و با افراد متخلف برخورد کنند.

سخن آخر!

سرقت ادبی از مقالات نوعی کلاهبرداری و تخلف در حوزه دانشگاهی است که مانع از حفظ حقوق مادی و معنوی نویسندگان مقالات می‌شود. این نوع از سرقت ممکن است به شیوه‌های مختلفی از جمله پارافریز کردن، برداشت ایده‌ها و حتی استفاده از مقالات پیشین خود فرد انجام ‌شود. چنین تخلفاتی در صورت شناسایی منجر به برخوردهای قانونی همچون اخراج، ابطال مدارک دانشگاهی و غیره خواهند بود.